Ўзбекистонда илгари оммавий ахборот воситалари ходимлари зиммасига ҳозиргидек шарафли ва маъсулиятли вазифа юкланмаган. Оммавий ахборот воситаларига ҳозиргидек эътибор ва рағбат кўрсатилмаган. Бугун ўзбек матбуоти, энг аввало, мустақил мамлакатимиз ва инсон манфаатларининг ҳимоячиси, давлат ва жамият ўртасида холис воситачи сифатида фаолият юритмоқда. Бу жараён ҳар бир журналистдан янада жасур ва фидоий, фаол ва ҳозиржавоб бўлишни, воқеалар қозонида қайнашни, ижтимоий маҳоратни узлуксиз ошириб боришни тақозо этади .

• журналистик маҳорат

     Мустақилликнинг дастлабки йилларидан бошлаб республикада соғлом она – соғлом бола масаласи давлат сиёсатининг муҳим устувор йўналишларидан бирига айланган. Бугунги шиддатли ўзгаришлар даври келажак яратувчилари бўлган ёшлар тарбияси борасида янги-янги, ўта муҳим ва долзарб вазифаларни кўндаланг қилиб қўймоқда. Шунинг учун ҳам истиқлол йилларида давлат дастурларига мувофиқ соғлиқни сақлаш, оналик ва болаликни муҳофаза қилиш, хотин-қизларнинг тиббий маданиятини ошириш йўлида замонавий усулларни, илғор шаклларни яратиш мақсадида кўпгина ижобий тадбирлар амалга оширилмоқда. Хусусан, Ўзбекистонда она ва бола саломатлигини муҳофаза қилишнинг миллий модели яратилганлиги, мазкур модель асосида “Соғлом она – соғлом бола” дастури умуммиллий ҳаракатга

• Соғлом авлод

     Жамият пайдо бўлибдики, инсонпарварлик, меҳр-оқибат, кишиларнинг бир-бирига муносабати каби анъаналар асосий мавзу бўлиб келмоқда. Азалдан ижтимоий тараққиёт асосини инсон ва унинг фаолиятини ташкил этади.
     Мамлакатимиз мустақилликка эришганидан сўнг инсонни улуғлаш, унинг манфаатларини таъминлаш барча ислоҳот ва ўзгаришларнинг асосий шарти ҳамда мезонига айланди.
     Жамиятнинг янгиланиши шароитида ёшлар маънавиятини юксалтиришда кекса авлоднинг ўрни ва аҳамияти ниҳоятда каттадир.

• Қариялар ва кексалар

Ватанимиз мустақиллигининг 23 йиллиги давомида халқимиз эришган ютуқлар, амалга оширилаётган бунёдкорлик ишлари, ушалаётган орзулар ҳақида қанча фикр билдирсак оз. Чунки истиқлол туфайли инсон омилига, унинг фаровонлигига бўлган эътибор кундан — кунга ортиб бормоқда. Бу мустақиллигимизнинг дастлабки кунлариданоқ энг улуғ неъмат — тинчлик йўлидан оғишмай бораётганимиз самарасидир. Муқаддас заминимизда ҳар бир оила, ҳар бир инсон тонгни қаршилар экан бугунги, эртанги ҳамда келажакдаги ишларини эмин — эркин режалаштиради, хавотирсиз ўз юмушлари билан банд бўлади.

Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов мустақилигимизнинг 23 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги табрик сўзида шундай дейди: “Мустақиллик, истиқлол дегани улуғ неъмат аввало, халқимизга озодлик ва эркин ҳаётни берган, инсоний шаънимиз, миллий онгимиз, қадр-қимматимизни тиклаб, барчамизга ўзлигимизни англаш туйғусини, тилимиз, муқаддас динимизни, қадрият ва урф-одатларимизни қайтариб берган, Ватанимиз тарихида ҳеч нарса билан қиёслаб бўлмайдиган буюк санадир.

Мустақиллик биз учун — бу ўз тақдиримизни қўлга олиб, юртимизнинг ер ости, ер усти бойликларига эгалик қилиш, беқиёс моддий ва маънавий салоҳиятимизни амалга ошириш, жаҳон миқёсида ўзимизга муносиб ўрин эгаллаш демакдир” (“Халқ сўзи” газетаси 2014 йил 1 сентябрь) Бунёдкор халқимиз меҳнатсеварлиги, ватанпарварлиги, инсонпарварлиги туфайли мустақиллик йилларида асрларга тенг бўлган ютуқларни қўлга киритдики, Навоий кон-металлургия комбинатининг мустақиллик йилларида эришган ютуқлари фикримизга яққол мисол бўла олади.
Қизилқум ўз бағрида бебаҳо ва ноёб бойликларни жамулжам этиб, келаётган тенгсиз хазинадир. Оллоҳ – таоло уни Ўзбекистон халқининг бахт саодати, фаровонлиги мустақиллигини янада мустаҳкамлаш учун ато этган бўлса ажаб эмас.

• ИСТИҚЛОЛ

«Маънавият – инсонни руҳан покланиш, калбан улғайишга
чорлайдиган, одамнинг ички дунёси, иродасини бақувват,
иймон-эътиқодини бутун қиладиган, виждонини уйғотадиган
беқиёс куч, унинг барча қарашларининг мезонидир»
И.А.Каримов

Мамалакатимизда вояга етиб бораётган баркамол авлод Ватанимиз истиқболининг мустаҳкам таянчи ва биз бошлаган буюк ишларнинг муносиб давомчиси ҳисобланади. Шу боис ёш, баркамол авлодга таълим тарбия бериш соҳасида эришилган мухим натижа ва ютукларни атрофлича тахлил этиш алоҳида ахамиятга эгадир, чунки юксак тараққиётни таъминлашда баркамол авлоднинг ўрни ва аҳамияти беқиёсдир.

Мана, йигирма йилдирки, халкимиз буюк тараққиёт йулидан оғишмай илдамлаб бормокда. Меҳнаткаш ва меҳмондўст, саҳоватли, бағрикенг, маънавияти юксак ва олижаноб халкимиз ўз олдига, Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг муқаддимасида белгиланганидек, декмократик хуқуқий давлат ва фуқаролик жамияти барпо этиш мақсадини куйган.

• ёш авлод тарбияси

     Cho`kish holati, odatda, suvda suzishni bilmaydigan odam suv havzasiga tasodifan yoki sеl va suv toshqinlari, suv omborlari yoki daryolarning tog`onlari va dambalari o`pirilib kеtishi bilan bog`liq favqulodda vaziyat oqibatida tushib kеtganda ro`y bеradi.

 

        Buning cho`kayotgan odam hayoti uchun xavfli tomoni shundaki, nafas olish yo`llariga suv kirib qoladi va shu asnoda hosil bo`lgan mеxanik to`siq sababli o`pkaga havo kirib borishi to`xtaydi. Cho`kayotgan kishini suv havzasidan qutqarish vaqtida shaxsiy ehtiyotkorlik choralarini ko`rish lozim, chunki cho`kayotgan odam sarosima holatiga tushib, qutqaruvchini cho`ktirib yuborishi mumkin. Suvda qutqarish vaqtida cho`kayotgan kishini boshini shunday saqlash lozim, uning yuzi doimo tеpaga qarab tursin va uning nafas olishi mumkin bo`lsin. Agar vaziyat imkon bеrsa, cho`kayotgan shaxsning sochlaridan ushlab qirg`oqqa tortish va suvdan chiqarish mumkin. Sochlari kalta bo`lgan vaziyatda, uning orqa tomoniga o`tib va uning boshini suv sathidan balandroqda saqlab, bir qo`l bilan qo`ltiqlari orqali ko`krak qafasidan quchoqlab olish, boshqa qo`l bilan esa qirg`oq tomon suzish kеrak.

• Suvda cho`kish

     Qobilyatlar  kishilar qisqacha qilib aytganda, bilm  malakani nisbatan osonlik bilan egallab oladi va biror  faoliyat  bilan muvaffaqiyatli shug`ullanadi. Qobiliyatlar faqat faoliyatda namoyon bo`ladi. Idrok etish paytida, masalan  ranglarning tovlanishidagi nozik farqlar, predmetlarning aniq ko`rinishi, proporsianal  nisbatlarini tushunish, kuzatuvchanlik, absalyut eshitish ( musiqa bilan shug`ullanish) va boshqalarda namoyon bo`ladi. Ayrim qobilyatlar xotirani yaxshi ishlashi bilan bog`liqdir. Qobilyatlar bilm, malaka va ko`nikmalardagina iborat emas, garchi ular asosida paydo bo`lib rivojlanib borsada. Shuning uchun o`quvhilarning qobilyatlarini aniqlashda bolaning biror fanni  sust bilishi, unda qobilyatning yo`qligidan deb hisoblamasdan, juda ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo`lish kerak. Bunday hatola ba’zan biror sabab bilan maktabda yaxshi o`qimagan bo`lajak yirik olimlarga nisbatan ham yo`l qo`yilgan.

 

     Qobilyat o`z o`zidan namoyon bo`lib qolmaydi dastlab u layoqat ko`rinishida bo`lib mudroq holatda bo`ladi. Bolaning o`rab turgan muhit ya’ni oila maktabning o`rni beqiyos. Bolaga sharoit yaratilsa e’tibor natijasida vaqt o`tib o`z mevasini beradi. Atrofdagi befarqlik esa mudrab yotgan   qobilyat   ildizlarini asta sekinlik bilan qurib ketishiga zamin yaratadi.Har turli qobilyatlarning konkret psixologik xarakteristekasini o`rganar ekanmiz, bu qobiliyatlarda birgina emas, balki juda ko`p  turdag faoliyat talablariga javob beradigan umumiyroq fazilatlarni va bundan tashqari ushbu  faoliyatni bir muncha torroq doiralari talablariga javob beradigan maxsus fazilatlarni ajratishimiz kerak.2.Ba’zan o`ta iqtidorli va qobilyatli bola haqida gap ketsa, undagi bu sifat tug`ma ekanligiga ishora qilinadi .Psixologiyada tug`malilik alomatlari bor bo`lgan individual sifatlar layoqat deb yuritiladi. Layoqat ikki xil bo`ladi, ular tabiiy layoqat va ijtimoiy layoqat .

 

• O`quvchilar qobilyatini

     Bolalarning nutqi asosan 1,5-2yoshlarida  shakllanib nutqini qisqa so’zlar orqali ifoda etadi. Ba’zi bolalarning  3 yoshigacha ham nutqi shakllanmagan bo’ladi. Bu kabi holatlarning sabablari turlicha yani, bola bilan ko’p muloqotga kirishmaslik, boladagi tortinchoqlik, irsiyat ta’siri, shuningdek, kasallik ham bo’lishi mumkin. Maktab yoshigacha bo’lgan bolalarni nutqi rivojlanishi, oilaviy muhit ta’sirida yuzaga keladi. Bu jarayonda oilaning beparvoligi kelajakda orttirilgan nutq nuqsonlari yuzaga kelishi mumkin. Ko’p oilalarda bolaga nisbatan erkalash ma’nosidagi bola tilida gapirish ham nutqiy nuqsonlar paydo bo’lishini asosiy sabablaridan sanaladi.

 

     Maktab yoshidagi bolalar nutqini rivojlanishida  o’qituvchidan  mukammal bilim talab tiladi. Boshlang’ich sinf o’quvchisi o’qishni o’rganayotganda tovushlarni qo’shib bo’g’inlar hosil qilishda qiynaladi. Bolaning nutqi ma’no jihatdan yetarli taraqqiy etmagan bo’ladi, ba’zan ma’no torayib qoladi, ba’zan esa qoidaga xilof ravishda kengayib ketadi. Kattalar bilan nutq vositasida aloqada bo’lish va ayniqsa maktabda o’qish bolalarning so’z boyligini miqdor jihatdangina ko’paytirib qolmaydi, balki uni mazmunan boyitadi  va bu so’zlarning ma’nosiga aniqlik ham kiritadi.Nutqdagi asosiy fikrlarni tushuna olmaslik, kerakli so’zlarni topib jumla tuza olmaslik natijasida 1-2 sinf bolalari o’qib chiqilgan ma’lumotni o’z so’zlari bilan bayon qila olmasdan, so’zma so’z aytishni afzal ko’radilar. O’quvchining nutqini idrok etish ham o’ziga xos hususiyatlarga ega.

 

• Bolalar nutqi

     XXI asr fan va texnika taraqiyoti davri ekanligini hisobga oladigan bo`lsak, jaxon tillarini o`rganish dunyoda yuz berayotgan axborotlarni yangiliklarni olishimizda eng muhim vosita. Xalqaro aloqalarni rivojlanishida ham zamon taraqiy etib borgani sayin insoniyat ham mukammallika, ko`proq bilm zahirasini boyitishga harakat qiladi o`z hududiga bog`lanib qolmay dunyoni ko`rishga intiladi. Bularni bariga erishishda chet tillarini o`rganish muhim.  Biror bir chet tilini mustaqil o`rganishni maqsad qilganlar uchun, quyidagi tafsiyalar qo`l keladi.

 

     Misol uchun ingiliz tilini o`rganish to`rt asosda shakillanadi.

1.Grammatikani- so`z va gaplarning funksional vazifalari bilan bog`liq qoidalalarni bilish

2. yetarli so`z boyligiga ega bo`lish

3. Og`zaki nutq ko`nikmasi bo`lishi, ya’ni mazkur tilga xos ibora, idioma va slenglarning ma’lum qismini o`zlashtirish;

4. Fonetikadan, ya’ni harf va ularning birikmalarning tovush xususiyatlariidan xabardor bo`lish ( o`qish, talaffuz).

 

• CHET TILI

     Кўпчилик ўсимлик ва гулларни яхши кўради. Уларнинг ширин ҳиди ва кўриниши қалбимизга нур бағишлайди. Аммо, ўсимлик ва гуллар нафақат ҳўшбўйлик ва ширин ҳид, балки шифобаҳш ҳусусиятларга ҳам эга. Шундай ўсимликлардан бири — момақаймоқ.

 

     Унинг ҳусусиятларини айтишдан олдин, ўсимликка озгина таъриф бериб ўтамиз: момақаймоқ– Taraxacum officinale, сариқ тўпгулли, шамолда учиб кетадиган уруғли ўт; қоқиўт. Унинг барглари инсон организми учун жуда фойдали бўлиб, улар протеин, С ва Е витаминлари, каротин, темир, калий, магний, кальций, фосфор, марганец ва йодга бой. Гул чанггида медь, никель, бор ва кобальт мавжуд. Ўсимликнинг  илдизларида кузгача 35 фоизгача инулин йиғилади. Гулларини истеъмол қилиш, унинг баргларини шўрва ва гўштли таомлар тайёрлашда зиравор сифатида ишлатиш мумкин. Гул куртакларидан эса асал, вино ва шарбат тайёрланади.

 

• Ёшлик

     Нўхат – энг қадимий дуккакли ўсимликлардан бири сфатида озуқавийлиги жиҳатда алоҳида аҳамиятга эга. Ҳозирги кунда у ўттиздан ортиқ мамлакатларда кенг тарқалган бўлиб, Туркия, Франция, Россия, Украинада ҳам нўхат далалари мавжуд.

 

     Ҳиндистонда нўхатдан қаҳва ва “бесан” уни, Филиппинада «хало-хало» музқаймоғи, Исроилда эса “хумус” пастаси ва нўхат сути тайёрланади. 

 

     Археологларнинг фикрича, Яқин Шарқда  нўхат етиштириш бундан 7500 йил аввал урф бўлган. Хаттоки фиръавн мақбарасидан ҳам нўхат уруғлари топилган. Қадимда яшил нўхатдан яранинг тез битиши учун малҳам тайёрланган. Эмизикли аёллар кўкрак сутининг сифатини яхшилаш учун кунига 100 грамм миқдорида нўхат истеъмол қилишган.

• Нўхат

     Агар фарзандингиз бирон бир иш қилаётганда кўпроқ чап қўлини ишлатса бу фақатгина бола мия тузилишининг  ташқи белгисидир. Мутахассислар чапақайларни ўнг қўл билан ишлашга мажбур этишни таъқиқлайди. Чунки мия генетик тузилган бўлиб, уни мажбурий ўзгартириш салбий оқибатга олиб келиш мумкин.

 

     Бош миянинг чап ярим палласи нутқий доира шаклланиши, ўн қўлда ёзиш ва чапақайликка жавоб беради. Шунинг учун чапақайларни қайта ўқитмоқ мия механизмларининг жиддий жараёнига, айниқса нутқ фаолиятига аралашиш ҳисобланади. Бу бола неврозига олиб келиши мумкин. Чапақайларни қайта ўқитмоқ натижалари дудуқлик, дислексия белгиларининг пайдо бўлишига олиб келиши мумкин. Илмий тадқиқот институтининг маълумотларига кўра чапақай болаларнинг 71 фоизини ўнг қўлда ёзишга ўргатиш мақсадида ўқитувчи ва ота-она томонидан тазйиқ ўтказилади. Бу ўргатиш ўғил болаларнинг 26, қиз болаларнинг эса 33 фоизидагина натижа бермоқда. Аммо қайта ўқитишнинг салбий оқибатлари эса 100 фоизни ташкил этади.

 

• Чапақай

     Айрим инсонлар бировнинг илтимосига “йўқ” дея олмайди. Улар ўзларининг рад жавоблари билан одамни хафа қилишдан чўчийдилар. Бунинг бир қанча сабаблари бор.

 

1.    Биз чин дилдан бошқаларга ёрдам беришни истаймиз. Дўст ва ҳамкасбларимизнинг муаммоларини ечиш учун баъзида ўз вақтимизни аямаймиз.

 

2.    Биз қўпол ва қўрс одам  билан муомала қилишни ҳохламаймиз. Айнан, кекса ёки ногирон одам бирор нарсани илтимос қилса,  унга умуман йўқ дея олмаймиз.

 

• Йўқ

     Инсон соғлом бўлиши учун ҳар куни 7-8 соат давомида ухлаши зарур, афсуски, ҳар доим ҳам бунинг уддасидан чиқа олмаймиз. Аксарият вақтимизни уй ишлари, шахсий гигиена, дўст-биродарлар билан мулоқотга сарф қиламиз.

 

     Тўйиб ухламаслик оқибатида эса кун бўйи тушкун кайфиятда, ҳолсиз юрамиз. Мутахассиаларнинг фикрига кўра, тўйиб ухламаслик юракка салбий таъсир кўрсатиб, одам организмида турли хил шиш ва яллиғланишлар пайдо бўлишига олиб келиши мумкин.

 

    Агар одам 8 соат ўрнига 4-5 соат ухласа, унинг организмида цитокин молекулаларининг даражаси ортади.(Бу молекулаларнинг ортиши организмда инфекция ёки шиш пайдо бўлган пайтлардагина кузатилади) Бу артерияларнинг зичлашишига, қон босимининг ошишига, инсульт ва юрак фалажига олиб келиши мумкин. Қанд моддасини меъёрда сақлаб туриш учун одам организми кўп инсулин  ишлаб чиқариши керак. Кам ухлаш қондаги қанд миқдорига ҳам таъсир қилади.

 

• юракка зарар

     Одатда дангасалик иллат ҳисобланиб, аксарият холларда қораланади. Руҳшуносларнинг фикри билан ўртоқлашадиган бўлсак, ялқовлик – ортиқча руҳий ва жисмоний зўриқишга қарши ҳимоя. Луғатда эса, “Ялқовлик – меҳнат қилишни хоҳламаслик, ишёқмаслик, дангасаликка мойиллик” деб изоҳланади.

 

     Аммо кўпчилик дам олиш билан ялқовликнинг фарқига бормайди. Шу ўринда ялқовлик ва дам олишни қиёслаб таъриф берадиган бўлсак, ишлаш, хатто ўрнидан туришни хоҳламаслик, дам олишга келсак, бирор бир фаолиятдан сўнг ҳеч нарса қилмасликдан завқланмоқликдир.

 

• Ялқовлик

     Ertalab uyqudan barvaqt uyg‘onish hammaning ham qo‘lidan kelavermaydi. Ayniqsa, odam uyquga kech yotganda, buni uddalash mushkul… O‘zi nima uchun erta turish kerak? Bu shunchalik muhimmi? Odamlar o‘z ishlari, kun tartiblariga ko‘ra ertalab qachon uyqudan turishni o‘zlari hal qilsa bo‘lmaydimi? Bo‘ladi. Aslida ham ko‘pchilik shunday qiladi. Lekin erta turish zarur bo‘la turib, buni eplolmaydiganlar bor. Kech turishi oqibatida ishga, o‘qishga kech qolib, rahbariyatdan dakki eshitib yuradiganlar qancha oramizda?! Biz bu yerda ayni shu mavzu atrofida fikr yuritmoqchimiz. Erta turishning qanday hikmati va foydalari bor va bunga qanday erishish mumkin kabi savollarga ushbu maqolada javob topishga harakat qilamiz.

 

• Erta turish

     Ovqatlanayotgan paytda choy ichyapsiz. Iste’mol qilayotgan oziq-ovqatingiz tarkibida tana rivoji uchun zarur bo‘lgan barcha moddalar bor, deylik. Biroq choy ichgan holda har qancha ko‘p ovqatlanmang, organizm o‘zi uchun kerakli moddalarni qabul qila olmaydi. Sababi, choy tarkibidagi yuqorida zikr etilgan tanin moddasi oziq-ovqat tarkibidagi foydali elementlar, xususan, temir moddasining so‘rilishi va hazm bo‘lishiga to‘sqinlik qiladi. Boshqacha aytganda, ovqat paytida choy ichilishi xuddi kuchli yomg‘ir yoki sel soz tuproqni yuvib ketgani kabi tana uchun zarur bo‘lgan foydali ozuqa elementlarni “yuvib tashlaydi”.

 

     Azaldan ma'lumki, choy nafaqat yurak kasalliklari uchun, balki saraton xastaligini davolashda ham foydali hisoblangan. Hattoki, kuzatuvlar choyxo‘rlarda ovqat hazm qilish tizimi va oshqozon yallig‘lanishi boshqalarga nisbatan ikki baravar kam sodir bo‘lishini namoyish etgan. Nemislar esa choyni foydaliligi nuqtai nazaridan pog‘onalarga bo‘lishdi. Bu borada ko‘k choy eng yuqori o‘rinda turar ekan. Ko‘k choyning doimiy iste'molchilari bosh og‘rig‘i, buyrak kasalliklari va nafas olishda qiynalishlar, qon bilan bog‘liq kasalliklardan uzoqroq yurishadi. Keyingi o‘rinda Xitoyning ulun(ko‘k choyga o‘xshab ketadi, faqat ta'mida farq bor) choyi turadi. U oshqozon-ichak tizimidagi nosozlikdan aziyat chekuvchi bemorlar uchun foydalidir. Eng so‘nggi o‘rinda qora choy turadi. Choyning bu turi qonga tez singishi bilan boshqalaridan ajralib turadi. Shu tufayli qaynoq qora choyning jigar bilan bog‘liq kasalliklarda qo‘l kelishi kuzatilgan. Biroq qora choy sovuganda yoki ancha vaqt turib qolganda yuqoridagi shifobaxshligiga aks ta'sir qilishi ham mumkin.

 

• Choy

      Qutirish odamni it, mushuk, tulki, bo‘ri yoki chiyabo‘ri kabi quturgan hayvonlar tishlashidan kelib chiqadi. Ko’rshapalaklar va boshqa  hayvonlar ham quturishga  sabab bo’lishi mumkin.

 

           Qutirishning belgilari:

           Xayvonlarda:

•    Juda bo‘shashib qimirlamay yotadi yoki ga‘alati harakatlar qilib, juda jonsarak bo‘lib qoladi.•    og‘zidan ko‘pik chiqib turadi, yeb-icha olmaydi.•    Ba’zan quturgan hayvonlar yonidagi biror kimsani yoki biror narsani tishlab olishlari mumkin (g‘alati harakatlar).•    Hayvon 5-7 kunda o‘lib qoladi.•    Suvdan qo‘rqadi.•    Mumtazam og‘zidan so‘lak oqib turadi.

 

      Itlarda qutirish belgilari quydagicha namoyon bo‘ladi: itlarning qavog‘i solingan, xo‘mraygan, so‘lagi oqib turgan bo‘ladi. Itlar yeb bo‘lmaydigan narsalarni (toshlarni, qisqich, otashkurak va boshqalarni) yemoqchi bo‘ladilar. Itlar boshlarini past qilib to‘g‘ri chiziq bo‘yicha chopadilar. Yo‘lda uchragan odamga hurmasdan birdaniga tashlanadilar va tishlaydilar. Qo‘zg‘alish davri falajlanish bilan almashinadi va o‘lim bilan tugaydi.

 

• quturish

      Giginik nuqdayi nazardan toza suv hayot manbayi, salamatlik hisoblanadi. Suv inson hayoti, hayvonot va o’simlik dunyosi uchun muhim ahamiyatga ega bo’lgan tashqi muhit omillaridan biridir. Suv organizim sharbatlari va chiqindilar tarkibiga kiradi. Suv ovqat mahsulotlarini to’qimalarga tarqatishda, teri va nafas yo’llaridan bug’ holatida chiqish bilan tana harorati muvozanatini saqlashda ishtirok etadi. Suvni qancha miqdorda ichish kerakligini sutkalik ovqat miqdorida qancha suv borligini nazarda tutmoq zarur. Masalan kartoshkada va go’shtda 75%, nonda 47%, sutda 87%, yangi savzovot va mevalarda 96% suv bo’ladi.

 

      O’rta Osiyo ahilisi yozning issiq kunlarida har xil mevalardan tayyorlangan sharbotlar qatorida ko’k choyni hush ko’radi. Ko’k choyning qora choyga nisbatan avzalligi shundaki, u me’daning sharbot ajratish faolyatiga kuchli qo’zg’atuvchi tasir ko’rsatadi. Ko’k choy me’dada uzoqroq saqlanib, keyinchalik asta-sekin buyrak orqali chiqib ketadi.

 

 

• Suv

      Ko’z yoshi ko’zning normal funksiyasini saqlab turish uchun zarur bo’ladi. Bu ko’z soqqasi yuzasini namlaydi, muguz pardaning silliq va toza bo’lishini ta’minlaydi, mikroblar hamda yot tanachalari mexanik ravishda o’z- o’zidan yo’qotib turadi. Bundan tashqari ko’z yoshi tarkibidagi bo’ladigan lavozin deb ataladigan modda bakteriotsid xususiyatga ega. Sog’lom odamning ko’z yoshi tiniq, biroz ishqoriy reaksiyaga ega bo’ladi va tarkibida 99% suv, 0,1% ga yaqin oqsil yoki taxminan 0,8% mineral tuzlar bo’ladi. Shunga ko’ra ko’z yoshining ta’mi sho’r sutka mobaynida bir kub santimetr ko’z yoshi ajralishi normal hisoblanadi.

 

      Ko’z yoshining shilliq parda bag’rida tarmoqlangan kichik bezchalar va ko’z soqqasining yuqori tashqi chekkasida joylashgan bodom mag’zidek keladigan bezlar ishlab chiqaradi. Ular ko’z yoshi ishlab chiqaradigan yo’llar orqali burun bo’shlig’iga tushadi. Normal sharoitda ko’zni namlab turish uchun kichik bezchalar ishlab chiqaradigan suyuqlik yetarli bo’ladi. Biroq ko’z mexanik shikastlanganda va uning atrofidagi sohalarida yoki burunda yallig’lanish jarayoni paydo bo’lganda, sovuqda, shamolda shuningdek odam hayajonlanganda, ruhiy asabiy omillar ta’sirida katta ko’z yoshi bezlari ishga tushadi.

 

• Yig’lash